مقدمه
با سلام خدمت شما همراهان گرامی وبلاگ مجله پله . با یک مطلب آموزشی دیگر ” فازهای طراحی معماری “در خدمت شما هستیم. اگر در دنیای معماری فعالیت می‌کنید که با این مفاهیم به خوبی آشنایی دارید اما اگر معمار نیستید ولی اصطلاحاتی مثل طراحی فاز صفر، طراحی فاز یک یا طراحی فاز دو به گوش شما خورده است و میخواهید بدانید این فازها به چه معناست توصیه می‌کنیم با ما در ادامه مطلب فازهای طراحی معماری همراه باشید تا خیلی ساده و در قالب توضیحات کوتاه، تعاریف این اصطلاحات را برای شما بیان کنیم.
چرا به مراحل طراحی معماری نیاز است؟
مراحل طراحی معماری (که معمولا در 7 بند خلاصه میشود)، توسعه و تحلیل پروژه را در مراحل مختلف امکان‌پذیر میکند. این کار باعث ایجاد سیستم و نظمی برای برنامه پروژه میشود، دوره‌های بررسی پروژه را مشخص میکند، سند ساختاریافته‌ای از اطلاعات طراحی را به وجود می‌آورد و مراحل صدور صورت‌حساب نیز روال طبیعی خود را طی میکند.
مدیریت ساخت و طراحی هر ساختمانی مسئولیت بسیار بزرگی است و به همین دلیل است که این حرفه با مقررات سختی روبه‌روست.
پس از فرآیند ساخت پروژه، امکان بازنگری در آن بسیار محدود است و پس از اتمام ساخت، دیگر چنین فرصتی وجود نخواهد داشت. پس داشتن مجموعه‌ای از مراحل طراحی معماری به سازماندهی مدیریت و رسیدن به مقصود طراحی کمک میکند.
پیروی از روند طراحی معماری باعث کارایی و شفافیت اطلاعات ساخت میشود و ریسک کار را تا حد ممکن کاهش می‌دهد. در ادامه این مطلب تمامی مراحل طراحی معماری از جمع‌آوری اطلاعات، طراحی تا ساخت آورده شده است.
اگر دانشجوی معماری هستید، روند طراحی معماری مشابه همان کاری است که معماران انجام میدهند و در اینجا به مراحل کلیدی آن پرداخته‌ایم که شما می‌توانید با دنبال‌کردن آنها پروژه خود را با روشی ساختارمند تکمیل کنید.
مراحل فرآیند طراحی معماری
از معماران گرفته تا پیمانکاران، مهندسان و گروه‌های دیگر با تخصص‌های مختلف در توسعه پروژه نقش دارند. فرآیند طراحی معماری به این گروه‌ها کمک میکند تا با یکدیگر به‌خوبی همکاری کنند.
مراحل طراحی معماری که در ادامه ذکر میشوند، انتظارات صریح هر پروژه را با تعیین مهلت‌های تحویل پروژه و ضرب الاجل‌های واقع‌بینانه مشخص کرده است.
1. مرحله پیش از طراحی
مرحله پیش از طراحی یا مرحله برنامه‌ریزی به فهم بریف پروژه، نیازهای کارفرما، جستجوی اطلاعات مربوط به پروژه و ایده‌های مدِنظر اختصاص دارد.
تعریف مسئله
در وهله اول باید الزامات پروژه مشخص شود، برای مثال اگر کارفرما محدودیت‌هایی همچون بودجه یا زمان محدودی برای رسیدن به نتیجه مطلوب داشته باشد، باید صریحا قید شوند. پس در این مرحله از روند طراحی معماری باید برای تعریف پروژه، تحلیل ویژگی‌های آن و تعیین اهداف پروژه، بریف طراحی تهیه کرد.
تحقیق و جمع‌آوری اطلاعات
حال که موارد مذکور انجام شد، باید به جمع‌آوری اطلاعات پرداخت تا به توسعه پروژه کمک کند. علاوه‌براین، داده‌هایی که گردآوری میشوند ممکن است در تصمیمات طراحی آینده نیز کمک‌کننده باشد.
فهرستی از اطلاعاتی که برای پروژه ضروری هستند، به شرح زیر است:
- هدف پروژه
- خواسته‌های کارفرما
- مقیاس
- کاربری ساختمان
- ساختمان‌های اطراف
- همسایگی‌ها
- شرایط سایت
- کدهای ساختمان
- مقررات منطقه
تحلیل یا آنالیز سایت اطلاعاتی همچون محدودیت‌ها و مزایای آن را در اختیار می‌گذارد و در نهایت به معمار کمک میکند که چطور به این شرایط پاسخ مناسبی بدهد.
طوفان فکری و تحلیل ایده‌ها
وقتی جمع‌آوری اطلاعات پروژه تکمیل شد، قدم بعدی حل مسئله است. در این مرحله از فرآیند طراحی معماری باید از دانش معماری خود، اسکیس‌زدن و مدل‌سازی طرح‌های احتمالی برای نشان‌دادن شرایط سایت و نیازهای کارفرما استفاده کنید.
در ضمن می‌توانید عناصر دیگری که میخواهید در پروژه دخیل باشند را نیز در نظر بگیرید.
پس از فکرکردن راجع‌به طرح‌های اولیه پروژه، وقت بررسی آنها رسیده تا ببینیم کدام عناصر کارایی کافی و مناسب را دارند.
این کار باعث میشود بتوانید طرح کامل‌تری را با درنظرگرفتن ویژگی‌های ایده‌های اولیه تدوین کنید.
2. مرحله طراحی شماتیک
به‌دنبال اولین ملاحظه ایده‌های پروژه، گام بعدی در مراحل طراحی معماری، بسط طرح‌ها و ارائه آن به کارفرماست.
توسعه پروپوزال طراحی
در مرحله طراحی شماتیک، معماران پلان سایت، پلان طبقات و نمای ساختمان را آماده میکنند علاوه‌براین، نقشه‌های سازه، مکانیکی، الکتریکی، لوله‌کشی و سیستم‌های تهویه مطبوع نیز تهیه میشوند.
ارائه ایده‌های خود به دیگران برای بازخورد گرفتن
معمار طی چندین جلسه با کارفرما، طرح‌ها و مدل‌های احتمالی خود را ارائه میکند تا درباره ایده‌های مطلوب بحث و گفتگو کنند. گاه‌وبیگاه، ممکن است در یک طرح یا ویژگی‌هایی از ساختمان بین طراح و کارفرما اختلاف‌نظر وجود داشته باشد. در چنین حالتی، مهم است که خواسته کارفرما را منظور کرد اما در عین حال ایده خود را نیز قانع‌کننده ارائه دهید.
تجزیه و تحلیل
بعد از جلسه با کارفرماها، معمار باید بازخورد آنها را در نظر داشته باشد و تغییرات بهتر است در همان مراحل اولیه فرآیند طراحی معماری اعمال شود.
در نهایت، معمار و کارفرما تا جایی پیش می‌روند که در مسیر طراحی برای مرحله بعدی به توافق برسند.
3. مرحله توسعه طرح
در مرحله بعد، معمار پلانی با جزئیات بیشتر از طرح تهیه میکند که مطابق توافقش با کارفرما باشد. این نقشه شامل جانمایی درها و پنجره‌ها و تعیین فرم ساختمان است.
در اینجاست که مهندس سازه به گروه طراحی ملحق میشود تا به برآورد پروژه و چگونگی ساخت طرح‌های مختلف کمک کند.
مرور و بازنگری
معمار طرح‌های نهایی داخل و خارج ساختمان را به کارفرما ارائه می‌دهد. به‌علاوه عناصری مانند مصالح، اتصالات و پرداخت‌های نهایی نیز به بحث گذاشته میشوند. در صورت مخالفت نیز باید در این جزئیات با کارفرما به توافق برسید.
اصلاح و بهبود
در پایان مرحله توسعه طرح در روند طراحی معماری، نمای خارجی ساختمان، چیدمان و تمامی ابعاد تکمیل میشوند. علاوه‌براین، بیشتر مصالح نیز باید انتخاب شده باشند. تغییرات جزئی نهایی نیز در طرح ساختمان اعمال میشود.
4. مرحله اسناد ساختوساز
در این مرحله از فرآیند طراحی معماری، معمار از مرحله ارائه خدمات طراحی به تولید طرح‌های ساختوساز برای توسعه پروژه می‌رسد.
معمولا این مرحله طولانی‌ترین بخش روند طراحی معماری است، چون معماران باید مطمئن شوند که طرح آنها به‌گونه‌ای طراحی شده که قابلیت اجرا دارد و اسناد نیز باید تاییدیه بگیرند.
علاوه‌براین، در این مرحله ممکن است یک پیمانکار ساختوساز داخلی نیز به گروه بپیوندد. مجموعه طرح‌های موردِنیاز در این مرحله، مجوزها و نقشه‌های سازه‌ای هستند.
مجوز ساخت را باید به نهاد مربوطه محلی فرستاد تا تائیدیه آنها را دریافت کرد و این فرآیند ممکن است کمی زمان‌بر باشد، پس ضروری است که این مرحله حتما انجام شود.
اسناد مربوط به ساختوساز نیز شامل جزئیات و ابعاد طرح مربوطه میباشد تا سازنده بتواند از آن در روند ساخت استفاده کند.
5. مرحله مجوز ساخت
وقتی معمار برای مجوز ساخت درخواست می‌دهد، نهاد مربوطه یکپارچگی ساختاری آن و پیروی از مقررات بومی و محلی و همچنین ضوابط ساختوساز ساختمان را بررسی میکند. این کار برای پیشگیری از اشتباهات احتمالی خطرناک در طول فرآیند ساخت و مصونیت معماران، سازندگان و صاحبان املاک ضروری است. در هر صورت پروژه بدون مجوز وجاهت قانونی ندارد.
در پروژه‌های کوچک، اخذ مجوز ممکن است چند روز به طول انجامد و این در حالی است که برای پروژه‌های بزرگ‌تر زمان انتظار ممکن است چندین ماهه باشد.
6. مرحله مناقصه و مذاکره
این گام از مراحل طراحی معماری تنها برای شرکت‌های معماری که خودشان سازنده پروژه نیستند، قابل‌اجراست. در مرحله مناقصه، معماران باید شرکت پیمانکاری را برای ساخت طرح خود تعیین کنند. بهتر است با سازنده‌ای قرارداد ببندید که مجوز ساخت داشته باشد تا کار شروع شود.
علاوه‌براین، معمار در انتخاب سازنده به کارفرما مشاوره می‌دهد تا با بهترین کیفیت و قیمت قرارداد بسته شود. روش اول پیشنهاد مذاکره است؛ پیمانکاران باید نقشه‌های ساختوساز را بررسی کرده و مصالح و برنامه‌ها را در نظر گیرند. گاهی کارفرما از قبل سازنده خاص خود را مدنظر دارد.
در این فرآیند رقابتی، معمار پیشینه سازندگان محلی را بررسی کرده و از آنها دعوت میکند تا برای عقد قرارداد با یکدیگر رقابت کنند.
وقتی اسناد ساخت تحویل داده میشوند، پیمانکار معمولا سه هفته فرصت دارد تا پیشنهاد خود را آماده کند. مهم‌ترین عامل در انتخاب پیمانکار، قیمت پیشنهادی است، البته باید کیفیت کار و تجربه را نیز در نظر گرفت.
ناگفته نماند که پیمانکار با کارفرما قرارداد می‌بندد، نه معمار. ازاین‌رو کارفرما می‌خواهد مطمئن شود که بهترین سازنده را برای اجرای کار انتخاب کرده است.
7. مرحله مدیریت ساختوساز
در آخرین مرحله از فرآیند طراحی معماری، معمار به دفعات از سایت بازدید میکند تا به تمامی سوالات سازندگان پاسخ داده و راه‌حل‌های ممکن را نشان دهد. این کار برای پیشگیری از تاخیرهای احتمالی ضروری است.
بسته به مقیاس پروژه، معمار ممکن است به‌صورت هفتگی یا ماهانه از سایت بازدید کند. به‌علاوه، عوامل اجرایی در این مرحله مسئولیت توسعه پروژه را به عهده دارند.
بسته به پروژه، این مرحله ممکن است چندین سال زمان ببرد تا ساختمان تکمیل شود.
انواع فاز های معماری
هر پروژه معماری در سه فاز شکل میگیرد و ترتیب این سه فاز بسیار مهم است. سه فاز طراحی معماری بصورت مرتب و سلسله وار پشت سر هم شکل میگیرد و این سه فاز عبارتند از:
فاز صفر طراحی
فاز یک طراحی
فاز دو طراحی
فاز صفر معماری
فاز صفر طراحی که می‌بایست در همه پروژه‌ها انجام شود در واقع فاز مطالعاتی و بررسی پروژه است. در این فاز نیازهای پروژه، اقلیم پروژه، الزامات محیطی و قوانین و استانداردها سنجیده میشود. در بسیاری از پروژه‌ها این فاز به فراموشی سپرده میشود که در نهایت و در پیشروی پروژه فقدان آن بسیار احساس میشود.
فاز یک معماری
بعد از تحلیل و تایید فاز صفر پروژه از منظر های مختلف مورد برسی و آنالیز قرار میگیرد.در این مرحله طراحی سازه مورد توجه قرار میگیرد
نقشه هایی که ویژگی های معماری ساختمان که در آنها روابط و اطلاعات محدودی از جمله نوع استقرار بنا و روابط فضاها و مشخصات نمای ساختمان را دارا هستند
فاز یک معماری پیاده کردن اطلاعات کسب شده فاز صفر در قالب اراِئه طرح ها و نقشه های اولیه یا نقشه های فاز یک میباشد
این نقشه ها که شامل پلانها نماد ها و مقاطع میباشند.جهت اخذ مجوز های لازم برای ساخت از مراکز صدور پروانه اعم از شهرداری ها یا بخشداری ها این نقشه ها ضروری است
نقشه های فاز یک معماری
نقشه های ساختمان در این مرحله از فاز های معماری با مقیاس یک به پنجاه و یا یک به صد ترسیم میشوند نقشه هایی که ویژگی های معماری ساختمان از قبیل نحوه استقرار و روابط و فضاها و مشخصات نماهای ساختمان را نشان می دهد
این نقشه ها برای معرفی ساختمان و طرح کارفرما و استفاده کننده ها و اخذ نظر آنها استفاده میشود.
از نقشه های فاز یک میتوان اجرای سازه و تاسیسات ساختمان را ارزیابی کرد و هزینه و زمان اجرای پروژه را برآورد نمود
نقشه های فاز یک مبنای قضاوت ارزیابی و تصمیم گیری کارفرمایان و استفاده کنندگان و سرمایه گذاران هستند
به این دلیل دقت در کیفیت ترسیمات و ارائه درست طرح اهمیت زیادی دارد.با توجه به اینکه همگان نمیتوانند نقشه های فنی را درک کنند معماران از ماکت ها و ترسیم های سه بعدی و بهره گیری از امکانات رنگ و سایه روشن استفاده میکنند تا پروژه ملموس و قابل درک باشد برای تفهیم طرح به دیگران ترسیم ارائه دقیق و زیبای طرح و حتی ساخت ماکت اهمیت به سزایی دارد.در این مرحله کمبود های احتمالی طرح را تشخیص میدهند و در مراحل بعدی آنها را اصلاح میکنند.به همین دلیل سرنوشت هر طرحی به نحوه ترسیم و ارائه آن بستگی دارد
ارائه نقشه های فاز یک معماری اغلب برای ایجاد حس عمق در پلان داخل دیوار ها را پر رنگ میکنند و مبلمان فضاها را برای قابل درک تر شدن فضاها ترسیم میکنند
قبل از اینکه هریک از فاز های نقشه کشی را توضیح دهیم باید بدانید که طراحی نقشه فاز2 صرفا برای معماری نیست و در شاخه های دیگری از ساخت و ساز مثل تاسیسات و مکانیک هم استفاده میشود
طراحی فاز یک معماری
در فاز یک معماری یا همخان طراحی معماری کلیه اطلاعات به دست آمده در فاز صفر معماری پیاده سازی میشوند.
در قالب طرح های معماری و نقشه های اولیه معماری فاز یک نامگذاری میشود
نقشه های اولیه فاز یک معماری شامل پلانهای طراحی معماری مقطع های معماری طرح های معماری و…میباشد
کلیه پلانهای طراحی معماری در فاز یک معماری با کارفرما به بحث و تبادل نظر گذاشته میشود .در صورت نیار تغییرات لازم بر آنها اعمال میگردد و خروجی مشترک این تبادل نظر جهت اخذ مجوز های لازم برای مرحله اجرای ساختمان به مراکز صدور مجوز ارسال میشود درواقع فاز یک معماری حد واسط مطالعات معماری و پلانهای نهایی معماری و اجرای پروژه معماری میباشد از این رو بسیار حائز اهمیت است.
در فاز یک معماری دقت لازم را داشته باشیم و با برگذاری جلسات و تبادل نظرات و اطلاعات با دست پر به فاز دوم معماری برویم تا دچار دوباره کاری های غیر استاندارد نشویم.
فاز دو معماری
پس از اینکه نقشه‌های معماری مورد تایید قرار گرفت و نهایی شد نوبت فاز دوم طراحی است. نقشه‌های فاز دو یا همان نقشه‌های اجرایی بر اساس مقررات ملی ساختمان و ضوابط مدیریت برنامه و بودجه تهیه میشود و شامل ترسیم و تهیه نقشه‌های اجرایی ساختمان جهت ارجاع به پیمانکاران میباشد. نقشه‌های فاز دو اهمیت بسیار بالایی دارند چرا که آنچه در نهایت اجرا خواهد شد و سرعت و صحت عملیات اجرایی را تضمین خواهد کرد، همین نقشه‌های فاز دو هستند.
نقشه های فاز دو
نقشه های فاز یک ساختمان دقت و و اطلاعات لازم برای برای اجرای ساختمان را ندارند.برای مثال در آن نوع فونداسیون ابعاد ستونها و مسیر لوله ها جنس دیوار ها جنس و جزئیات درها و پنجره ها مصالح کف سازی محل استقرار لامپ ها و…مشخص نشده است
از این رو برای اجرای هر ساختمان با بهره گرفتن از نقشه های فاز یک نقشه های اجرایی (فاز دو) آن را تهیه مینمایند
نقشه های فاز دو ساختمان شامل موارد زیر است:
نقشه های فاز دو معماری
این نقشه ها توسط مهندس معماری طراحی میشود که مشخصات کامل مصالح و جزئیات اجرایی قسمت های مختلف ساختمان را تعیین میکند
نقشه های سازه فاز دو
تبعا این بخش توسط توسط مهندس محاسب طراحی میشود و به معرفی مشخصات فونداسیونها و ستونها و تیرها و پوشش سقف هامیپردازد
نقشه های تاسیسات مکانیکی
توسط مهندس مکانیک طراحی میشود و به معرفی سیستم های آبرسانی دفع فاضلاب نحوه گرمایش و سرمایش میپردازد
نقشه های تاسیسات الکتریکی
توسط مهندس برق طراحی میشود و به معرفی سیستم های روشنایی کلید و پریز و تلفن ساختمان میپردازد
کنترل و هماهنگی این نقشه ها زیر نظر مهندس معمار انجام میشود و به عنوان نقشه های اجرایی ساختمان در اختیار برنامه ریزان و مجریان پروژهقرار میگیرد.
آشنایی با فاز بندی ساختمان
لیست نقشه‌های فاز ۲ به شرح زیر است:
⦁ جدول نازک کاری
⦁ پلان اندازه گذاری
⦁ پلان کفسازی و مبلمان
⦁ پلان سقف کاذب
⦁ پلان تیپ بندی در و پنجره و ارجاعات ( کدگذاری)
⦁ پلان نعل درگاه
مراحل طراحی معماری برای دانشجویان
بااین‌وجود که دانشجویان معماری اغلب پروژه‌های خود را اجرا نمی‌کنند، باز هم باید همان مراحل طراحی معماری پروژه‌های واقعی را طی کنند. این کار به برنامه‌ریزی و ارتقای طرح کمک میکند.
1. تعریف مسئله
مشابه آنچه معماران انجام میدهند، دانشجویان نیز باید پروژه خود را تعریف کنند. اغلب یک صفحه اطلاعاتی از قبیل موقعیت سایت و مواردی که باید تحویل داده شوند به استاد ارائه میشود. استاد ممکن است از شما یک نمونه کوچک شده، ارائه نمایش اسلاید و تعدادی نقشه چاپ‌شده بخواهد.
2. جمع‌آوری اطلاعات
وقتی از ماهیت پروژه آگاه شدید، باید به جمع‌آوری اطلاعات بپردازید که میتوان با آنالیز سایت و تحقیق، فرآیند طراحی معماری بهتری داشت. البته این کار تنها در صورتی ممکن است که سایت مشخصی برای پروژه وجود داشته باشد. در این صورت می‌توانید از سایت بازدید کرده و اطلاعات زیر را به دست آورید:
- جهت نور
- شرایط اقلیمی
- موقعیت درخت‌ها
- ابعاد
- ساختمان‌های اطراف
- سیرکولاسیون یا مسیر عبوری افراد درون یا اطراف سایت
اگر هم دسترسی به سایت آسان نباشد، میتوان با استفاده از گوگل‌مپ یا گوگل‌ارث به‌صورت مجازی شرایط سایت را بررسی کرد.
3. طوفان فکری و تحلیل ایده‌ها
پس از مرحله جمع‌آوری اطلاعات سایت در روند طراحی معماری، می‌توانید به این فکر کنید که چگونه به عناصر طراحی ویژه برسید. عناصری که میخواهید در پروژه‌تان بگنجانید. برای مثال، سبک معماری شما چه خواهد بود؟ نمونه‌ای از عناصر طراحی، سایه‌اندازی فضای بیرونی است.
4. ارائه راه‌حل
پس از آنکه عناصر مدنظر تعیین شد، میتوان ایده‌پردازی طرح را شروع کرد. توصیه میشود که دانشجویان کار را با اسکیس‌زدن از ایده‌های خود آغاز کنند. در این مرحله، طرح‌های سریع دستی کارایی بیشتری نسبت به نرم‌افزار کامپیوتری دارند. چون بهتر می‌توانند ایده‌های مختلف را نشان داده و کانسپت‌ها را ثبت کنند.
پس از بررسی ایده‌ها میتوان یکی از آنها را با نرم‌افزارهایی مانند راینو، اتوکد یا اسکچ‌آپ مدل‌سازی کرد. تهیه پلانها و مقاطع نیز به بیان بهتر ایده در مرحله بعد کمک میکند.
5. بازخورد گرفتن
بهتر است ایده‌های خود را به تمامی افرادی که می‌توانند به بهبود آن کمک کنند، نشان دهید. بسته به روند کلاس، ممکن است قبل از ارائه نهایی، جلسات کرکسیون داشته باشید.
پس سعی کنید تمامی بازخوردهای اساتید و دوستان را یادداشت کنید. اگر هم از ایده‌های خود مطمئن نیستید، بهتر است با دانشجویان سال‌های بالاتر از خود یا دستیاران اساتید مشورت کنید.
6. اصلاح
پس از بازخورد گرفتن از افراد مختلف، بهتر است تغییراتی که باعث اصلاح و بهبود کار میشوند و با آنها موافق هستید را در مراحل طراحی معماری اعمال کنید. ممکن است فرآیند بازخورد و اصلاحیه، طولانی شود اما نهایتا به بهترشدن شما و کارتان کمک خواهد کرد.
در نهایت برای تکمیل پروژه باید نقشه‌های بیشتری تهیه کنید، مانند مدل آگزنومتریک انفجاری. در این مسیر، ساخت ماکت فیزیکی هم به فهم بهتر مقیاس، نورپردازی و مصالح پروژه کمک میکند.
سخن پایانی
همه فازهای معماری باید طبق توالی و ترتیب استاندارد انجام شوند چرا که فقدان یکی باعث ایجاد مشکل در فاز دیگر میشود. امیدواریم از مطالعه مطلب فازهای طراحی معماری لذت برده باشید. پله اولین سامانه برگذاری مناقصات بخش خصوصی در ایران.
منبع: