تجهیز کارگاه ساختمانی به معنای فراهم کردن تجهیزات، ابزارها و فضاهای کاری مناسب برای تیم های ساختمانی است. این کار باعث میشود که تیم ها به بهترین شکل ممکن وظایف خود را در طول فرآیند ساخت انجام دهند و در نتیجه منجر به افزایش عملکرد و موفقیت پروژه میشود. در این مقاله از پله ، ابتدا به مفهوم و اهمیت تجهیز کارگاه و نقش آن در موفقیت پروژه ساختمانی پرداخته و سپس، لیست تجهیزات کارگاه ساختمانی و اصولی که باید برای هر پروژه در نظر گرفته شوند، توضیح داده می شود.
کارگاه چیست؟
همان طور که در تعریف فوق آمده است، کارگاه محلی است که عملیات موضوع پیمان در آن اجرا میشود. با توجه به تعریف ارائه شده در این قسمت میتوان به این نکته پی برد که با توجه به موضوع قرارداد ممکن است کارگاه دارای ابعاد بسیار گسترده ای باشد. بدیهی است جهت انجام هر پروژه ابتدا بایست کارگاه توسط کارفرما به پیمانکار تحویل داده شده و سپس توسط پیمانکار تجهیز گردد.
تحویل کارگاه شامل چه اقدامات، و عملیات هایی می شود ؟
متاسفانه در اکثر پروژه های ساختمانی در سطح کشور، گروه های پیمانکاری، در سطوح عملیاتی مختلف (از سطح بسیار کوچک تا بسیار بزرگ) با کم اهمیت دانستن این موضوع اقدام به شروع پروژه های متعددی میکنند که در انتها با ضررهای مالی بسیار متعددی روبرو میشوند از همین رو سازمان برنامه و بودجه با قرار دادن این موضوع مهم در شرایط عمومی پیمان ، بحث تحویل کارگاه را به صورت اساسی مورد بررسی قرار داده و در کلیه قراردادها لازم دانسته است.
نتایج عدم توجه به موضوع تحویل کارگاه
از نتایج مهم عدم توجه به موضوع تحویل زمین کارگاه ، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
مواردی که در تحویل کارگاه باید به آن توجه شود؟
در این قسمت سعی شده است که با ارائه نکات تجربی و آیین نامه ای روال مناسبی جهت تحویل کارگاه معرفی شود و در نهایت کلیه نکات مورد توجه در قالب یک چک لیست در اختیار خوانندگان قرار گیرد.
توصیه میشود حتی الامکان خارج از بحث وسعت پروژه حتما از یک نقشه بردار مجرب جهت روز تحویل کارگاه بهره ببرید. معمولا پیمانکاران با توجه به مسائل اقتصادی از این موضوع صرف نظر میکنند که هزینه صورت گرفته در این بخش به راحتی با توجه به برداشت های دقیق، قابل جبران میباشد.
متاسفانه مشاهده شده است که در پروژهای، پیمانکار به نقشه بردار کارفرما بسنده نموده و با توجه به مشکلات متعدد (از قبیل کالیبره نبودن دوربین ، عدم بررسی کار توسط دو نقشه بردار و ……) در هنگام پیاده سازی نقشه و تحویل بنچ مارک ها یا نقاط نشانه که در ادامه در خصوص آن توضیحات لازم ارائه شده، پروژه در مراحل بعدی دچار مشکل شده است.
در صورت تردید در خصوص کیفیت زمین کارگاه، حتما طی توافقات لازم با کارفرما نسبت به تعیین کیفیت زمین پس از تحویل و قید کردن این موضوع در صورتجلسه تحویل کارگاه ساختمانی اقدام نموده و مشخصات آن را با مشخصات ارائه شده در قرارداد و نقشه ها تطبیق دهید.
شرایط کارگاه
شرایط منطقه ای کارگاه را با زمان ارائه قیمت قرارداد، تطبیق داده و در صورت وجود هرگونه تغییرات موثر بر کیفیت ساخت، موارد را در صورت جلسه تحویل قید نمایید.
در مورد شرایط منطقه ای، به طور مثال فرض کنید بر اثر فعالیت های شهرسازی، راه دسترسی به کارگاه از نظر مسافتی دچار تغییرات شدیدی شده که در روند پروژه و هزینه های پروژه موثر است لذا لازم است در هنگام تحویل کارگاه به این مورد نیز اشاره شود.
شرایط کارگاه را از نظر وجود معارضات به طور کامل بررسی کنید و استعلامات لازم را پیش از تنظیم صورت جلسه از کارفرما اخذ نمایید. متاسفانه شخصا با پروژه های متعددی روبرو بوده ام که به دلیل وجود معارضات زیاد از قبیل وجود تاسیسات آبرسانی، برق رسانی، اماکن تاریخی در بخش های دارای تعرض، با توجه به طولانی بودن روند اداری و …… از سوی نهاد ذی صلاح، دچار تعلیق و توقف شده است.
لذا توصیه میشود در صورت وجود معارض در صورتجلسه تنظیمی، به موارد مذکور اشاره کرده و در خصوص آن تعیین و تکلیف های مربوطه را انجام دهید. همچنین حتی الامکان از پرداخت عوارض شهرداری و ….. توسط کارفرما که بعدا منجر به توقف عملیات های پروژه میگردد، اطمینان حاصل نمایید.
تحویل بخشی از کارگاه
در صورت عدم تحویل بخشی از کارگاه، حتما در صورتجلسه تحویل، محدوده تحویل داده نشده را قید کرده و مطابق با مفاد ماده 28 حتما نسبت به تعیین کیفیت نحوه تحویل این محدوده اقدام نمایید.
در صورتی که محدوده تحویل داده نشده ، مانع پیشرفت فیزیکی ، مطابق با برنامه زمانبندی باشد ، کارفرما مطابق با مفاد این ماده موظف به پرداخت خسارت میباشد.
تعیین محل تجهیز کارگاه
مطابق با مفاد شرایط عمومی پیمان، نسبت به تعیین محل کلی تجهیز کارگاه اقدام نمایید.لازم به ذکر است بحث تعیین محل تجهیز کارگاه امر بسیار مشکل و دقیقی میباشد به طوریکه اگر به صورت دقیق و سنجیده صورت پذیرد ، میتواند سهم عظیم و به سزایی در پیشرفت فیزیکی پروژه و در بحث جلوگیری از اتلاف هزینه ها ، نیروی انسانی ، زمان و ….. داشته باشد.در روز تحویل زمین کارگاه لزوم به تهیه نقشه های تجهیز کارگاه نبوده و تنها به مشخص کردن مکان کلی آن اکتفا میشود..
در روز تحویل حتما مطابق با مفاد ماده 19 شرایط عمومی پیمان، نسبت به کنترل نقاط نشانه (بنچ مارک)، پیاده کردن نقشه ها و اندازه گیری ها، اقدامات لازم را صورت دهید. همان طور که در مورد 1 اشاره شد استفاده از نیروی نقشه بردار مجرب در این موضوع نقش بسیار موثری خواهد داشت.
لازم به ذکر است مطابق با مفاد بند 1-3 نشریه شمار 55 (مشخصات فنی عمومی کارهای ساختمانی) بنچ مارک ها یا نقاط نشانه بایستی توسط پایه های بتنی حداقل به ابعاد 15*15 و ارتفاع 70 سانتیمتر ساخته شوند و تا پاین پایان کار و تحویل موقت توسط پیمانکار حفظ و نگهداری شوند.
در نهایت حتما نسبت به تنظیم یک صورتجلسه تحویل کارگاه که شامل تمامی موارد ذکر شده در بالا می باشد ، اقدام نمایید و یک نسخه از آن را که به امضا طرفین رسیده است در نزد خود نگهداری نمایید.
تجهیز کارگاه وظیفه کیست؟
یکی از متداول‌ترین پرسش‌ها در این زمینه هزینه‌های آن است. به طور کلی هزینه‌های تجهیز و برچیدن پس از محاسبه قیمت‌ها و در نظر گرفتن تمامی عوامل دخیل در موضوع به صورت مقطوع در برآورد اجرای کار می‌آید.
پیمانکار بسته به پیشرفت پروژه هزینه تجهیز کارگاه را به صورت درصدی در صورت وضعیت‌های خود به کارفرما ارائه می‌کند. پس تجهیز تأمین نیروی انسانی و تجهیزات بر عهده پیمانکار است اما هزینه آن را کارفرما پرداخت می‌کند.
سرپرست کارگاه ساختمانی شرح وظایف و مسئولیتها
مسئول ایمنی (HSE)کارگاه ساختمانی چه وظایفی دارد؟
لیست تجهیز کارگاه ساختمانی
ارائه خدمات نظافت و حفظ نظم در فضاهای کاری پروژه ساختمانی.
نصب و راه اندازی شبکه گازرسانی داخل کارگاه به عنوان منبع انرژی.
ارائه خدمات پرستاری و درمانی در صورت بروز آسیب ها و حوادث در محل کار.
تأمین منابع آب شرب، آب مصرفی و سیستم های لوله کشی و توزیع آب داخل کارگاه.
فراهم کردن امکانات بارگیری و تخلیه مواد ساختمانی و سایر محصولات مرتبط با پروژه.
تأمین امکانات نگهداری و تعمیرات ماشین آلات و وسایل نقلیه مورد استفاده در پروژه ساختمانی
فراهم کردن منابع مالی یا امکانات برای تأمین غذا و تغذیه مناسب برای کارگران پروژه ساختمانی.
-تأمین خدمات حمل و نقل داخلی و خارجی برای کارگران و متخصصان مشغول در پروژه ساختمانی.
-تأمین و نصب تجهیزات مورد نیاز برای انجام آزمایش های فنی و کنترل کیفیت در پروژه ساختمانی.
-نصب و راه اندازی شبکه های ارتباطی داخل کارگاه مانند تلفن، اینترنت و سیستم های ارتباطی دیگر.
-فراهم کردن امکانات بهداشتی مناسب از جمله توالت ها، حمام ها برای کارگران و کارمندان پروژه ساختمانی.
-فراهم کردن غذای کارمندان، مهندس مشاور، کارفرما و حتی کارکنان آزمایشگاه در طول فعالیت های ساختمانی.
-تأمین محل اقامت برای کارگران پروژه، از جمله خوابگاه و تأمین امکانات اساسی مانند تخت، میز، صندلی و سایر وسایل مورد نیاز.
-تهیه و تامین لباس های کاری، کفش های ایمنی و کلاه های حفاظتی برای کارگران به منظور حفاظت از آنها در مقابل خطرات محیطی و آسیب های احتمالی.
-تأمین وسایل و تجهیزات مورد نیاز برای دفاتر اداری و فضاهای کاری مرتبط با کارفرما، مهندس مشاور و آزمایشگاه ها به منظور انجام فعالیت های اداری و فنی.
-تهیه و تامین امکانات مربوط به بازاریابی و فروش محصولات ساختمانی در صورت نیاز به فعالیت های تجاری در پروژه.
-تأمین برق از منابع خارجی مانند شبکه برق عمومی یا استفاده از ژنراتورها و نصب سیستم های توزیع برق داخل کارگاه.
-فراهم کردن سیستم سوخت رسانی برای تأمین سوخت مورد نیاز برای ماشین آلات و وسایل نقلیه مورد استفاده در پروژه ساختمانی.
-تأمین امکانات ایمنی مانند دوربین های مدار بسته، سیستم هشدار حریق، تجهیزات اطفاء حریق و سایر وسایل ایمنی مورد نیاز برای جلوگیری از وقوع حوادث و حفاظت از جان و مال کارگران و کارمندان.
تجهیز کارگاه واجب است یا اختیاری
شاید برایتان سوال باشد که در تمامی پروژه‌ها باید کارگاه با استفاده از تمام موارد گفته شده تجهیز شود؟
خیر، در برخی از پروژه‌های خاص بعضی از این موارد ممکن است نیاز نباشد. به طور کلی موارد لازم تجهیز کارگاه با توجه به موارد زیر به دست می‌آید:
موضوع پروژه
مدت زمان لازم جهت انجام پروژه
منابع لازم پروژه
تعداد پرسنل و کارکنان
مسیرهای دستیابی
شرایط جوی و موقعیت پروژه
بنابراین با توجه به مهم بودن این قسمت و برای پیشگیری از تغییرات آتی، دوباره بعد از پیشرفت پروژه، باید بر اساس طرح منطقی و جانمایی مناسب انجام شود.
تجهیز بدون طراحی اولیه، حتما در آینده کارگاه را با مشکل مواجه کرده و بخشی از منابع را به خود اختصاص خواهد داد.
جانمایی غیر اصولی اتاق‌ها، اختصاص ندادن محل مناسب دپوی مصالح، کمبود امکانات با توجه به حجم کار و مسائلی همانند این موارد به عنوان اساسی‌ترین آفات تجهیز کارگاه هستند.
طراحی این بخش باید با دقت انجام شده و در پروژه‌های بزرگ، نقشه اجرایی تجهیز باید مورد تایید کارفرما و دستگاه نظارت قرار می‌گیرد.
بهترین راه تجهیز کارگاه
حال به یک موضوع مهم بر می‌خوریم. همانطور که تا این بخش متوجه شدید تجهیز کارگاه عمرانی تقریباً همان ساخت سازه‌های مختلف در جهت امور کارگران و پرسنل است. اما آیا منطقی است که هزینه زیادی بابت سازه‌های موقت بپردازید که در پایان کار برچیده میشوند؟
طبیعتا خیر منطقی نیست اما نباید از کیفیت نیز کاست. پس راه حل چیست؟
استفاده از کانکس بهترین راه برای کاهش هزینه در عین حفظ کیفیت است. چرا که قابلیت نصب سریع داشته، مقرون به صرفه بوده و حتی بعد از برچیدن نیز قابل استفاده است.
در صورتی که تمایلی به استفاده مجدد نداشته باشید، کانکس‌ها قابل بازیافت هستند و بنابراین بخشی از هزینه جبران میشود.
یکی دیگر از روش‌هایی که میتوان جهت کاهش هزینه تجهیز کارگاه انجام داد این است که از باقی آجرهایی که در تخریب ساختمان قبلی استفاده کرد و به وسیله آنها به ساخت اتاقک‌ها اقدام کرد.
همچنین میتوان از چارچوب‌ها برای ایجاد در و پنجره برای اتاقک‌ها استفاده کرد.
مراحل و نکات تجهیز کارگاه ساختمانی
پس از پاسخ به سوال ” تجهیز کارگاه ساختمانی چیست ” به مراحل آن می‌رسیم.
1) بررسی و جمع آوری اطلاعات لازم اعم از موضوع، منابع لازم، برنامه اجرا و مکان پروژه
2) طراحی تجهیز کارگاه با توجه به گام اول (به موارد ایمنی و اجرایی توجه شود.)
3) تأمین مصالح و منابع لازم
4) پیاده سازی و اجرا
5) بازرسی فرآیند و برطرف کردن مشکلات
رعایت نکات زیر در طرح و اجرای تجهیز کارگاه وابسته به حجم عملیات اجرایی و وسعت پروژه الزامی است.
نکات پیش از تجهیز
برای افزایش میزان ایمنی و جلوگیری از تردد افراد متفرقه جلوگیری کرد. یکی از راه‌ها استفاده از دیوار یا فنس کشی محوطه با ارتفاع مناسب و سیم خاردار است.
اتاقک نگهبانی در محوطه ورودی کارگاه برای کنترل ورود و خروج افراد و مصالح وارده احداث شود.
برای افزایش میزان ایمنی، در صورت نیاز، محوطه به دوربین‌های مداربسته مجهز شود.
روشنایی کافی برای افزایش میزان ایمنی و تخلیه احتمالی بار در شب در محوطه ایجاد گردد.
نقشه تجهیز کارگاه پروژه های ساختمانی با توجه به پیشرفت آتی کار و حجم منابع، مصالح، ماشین آلات و نیروی انسانی صورت گرفته تا از تغییرات مجدد و دوباره کاری‌های احتمالی پیشگیری شود.
محل استقرار تجهیزات و ابنیه موردنیاز، دسترسی‌ها و ارتباطات نسبت به هم در پلان تجهیزات لحاظ شود.
از احداث اتاق‌های کارگری در نزدیک محل گودبرداری یا در محل‌هایی که ریسک بالایی دارند خودداری شود.
جانمایی اتاق‌ها ترجیحاً به صورتی انجام گردد که توانایی استفاده از نور و تهویه طبیعی وجود داشته باشد.
اتاق‌های بخش مدیریت و پرسنل فنی از بخش کارگری جدا شود.
تا حد امکان مسئله اشراف اتاق‌های مدیریت به محوطه ضمن رعایت فاصله برای کاهش آلودگی صوتی و ایمنی مناسب مورد توجه قرار گیرد.
نکات به هنگام تجهیز
احداث حمام و سرویس‌های بهداشتی متناسب با حجم نفرات در دو بخش کارگری و پرسنل فنی الزامی است.
در کف و دیوارهای این بخش برای رعایت مسائل بهداشتی حتماً از کاشی و سرامیک استفاده شود. در صورتی که از سیمان استفاده شود، موجب ایجاد فضای آلوده خواهد شد.
همچنین باید برای فاضلاب دستشویی و حمام یک چاه فاضلاب تعبیه کرد. میتوان از چاهی که به عنوان گمانه زنی حفاری میشود، به عنوان چاه فاضلاب نیز استفاده کرد.
انبار با ابعاد متناسب برای ذخیره مصالح و تجهیزات احداث شود.
با توجه به ارزش تجهیزات موجود در انبار، جانمایی در محل در معرض دید و دسترس برای افزایش ایمنی و همچنین امکان تردد آسان ماشین آلات سبک و سنگین به آن الزامی است.
نصب یک بنر عذر‌خواهی از همسایگان برای جلوگیری از ایجاد تنش با همسایگان و مدارا با آنها
به استفاده از کانکس با عایق بندی مناسب به خاطر سرعت بیشتر و آسانی در جابجایی توجه شود. سرد بودن داخل کانکس‌های عادی با کیفیت پایین سبب عدم تمایل کارگران به استفاده از آن میشود.
در کارگاه‌های محیط شهری در صورت محدودیت فضا میتوان با اجرای آهن کشی مناسب، تجهیزات را به بالا منتقل کرد. همچنین در صورت امکان از چیدمان چند طبقه نیز میتوان استفاده کرد.
محل دپوی مصالح وارد شده به کارگاه در موقعیت مناسب قرار داده شود.
جانمایی مناسب ماشین آلات لازم پروژه مانند دیزل ژنراتور و منبع سوخت آن، تاور کرین و غیره با لحاظ پیشرفت آتی کار انجام شود.
تجهیزات اطفای حریق در چند جای مناسب نصب و آموزش‌های موردنیاز به پرسنل داده شود.
تجهیزات بهداشتی و جعبه کمک‌های اولیه نصب شود.
وجود قفل مناسب برای حفاظت از تجهیزات
کانکس‌ها باید فاصله‌ای از سطح زمین داشته باشند تا در صورت بارندگی و ایجاد گل و لای مشکلی برای افراد ساکن در آن به وجود نیاید.
برای ایجاد ارتفاع کانکس میتوان سه ردیف بلوک سیمانی چید و داخل بلوک را با بتن مگر پر کرد. همچنین برای ایجاد پله نیز میتوان از بلوک سیمانی پر شده با بتن مگر استفاده کرد.
تابلو شناسایی ملک یا پروژه
مطابق با بند 2-11-2 مبحث دوم مقررات ملی ساختمان، لازم است کلیه پروژه های در حال ساخت، دارای تابلو شناسایی مناسبی مطابق با مفاد ابن بند و همچنین دستورالعمل های نظام مهندسی استان مربوط به خود باشد. برای مثال در استان تهران مطابق با بخشنامه شهرداری تهران، لازم است که کلیه پروژه های مسکونی دارای تابلوی شناسایی با مشخصات زیر باشند.
مطابق با بخشنامه شهرداری تهران ، تابلو شناسایی باید به رنگ زرد بوده و نوشتههای آن به رنگ مشکی باشد و همچنین دارای اطلاعات کاملی از پروژه به شکل و شرح ذیل باشد.
حصار موقت حفاظتی کارگاهی چیست و باید در آن به چه نکاتی دقت شود ؟
زمانی که طرح تجهیز کارگاه به تایید و تصویب دستگاه نظارت پروژه رسید یکی از اولین اقدامات لازم در بحث تجهیز کارگاه ایجاد حصار موقت حفاظتی کارگاهی مطابق با ضوابط ایمنی، فنی و بخشنامه ای منطقه پروژه میباشد.
لازم به ذکر است، در شهر تهران پیرو آخرین بخشنامه شهرداری، حصار حفاظتی موقت پیرامون کارگاه باید از صفحات فلزی (شادولاین و یا ورقهای کرکرهای فلزی آهنی و یا گالوانیزه) و به رنگ آبی–سفید (رنگ آبی در قسمت بالا و نماد آسمان آبی و رنگ سفید در پایین و به نشانه زمین پاک میباشد) تشکیل گردد که فاقد اجزاء و گوشه های تیز و برنده باشد.
زمانبندی تجهیز کارگاه
پیمانکار موظف است بی‌درنگ پس از تحویل کارگاه، با توجه به فهرست تعیین‌شده برای تجهیز، طرح جانمایی تجهیز کارگاه را تهیه‌کرده و پس از تأیید مهندس مشاور، آن را مبنای تجهیز کارگاه قرار دهد.
پیمانکار موظف است عملیات تجهیز کارگاه را، در مدت‌زمان تعیین‌شده برای تجهیز کارگاه، با توجه به شرایط منطقه، در چارچوب الزامات تعیین‌شده در اسناد و مدارک پیمان به انجام برساند.
در مواردی که مشخصات فنی اجرایی ویژه‌ای، برای عملیات تجهیز و برچیدن کارگاه در اسناد و مدارک پیمان درج شده باشد، پیمانکار ملزم به رعایت آن است.
برچیدن کارگاه ساختمانی
به جمع آوری تمامی این لوازم تجهیزات، برچیدن کارگاه گفته میشود. تأسیسات و تجهیزات که ساخته شده پس از جمع آوری برای پیمانکار است.
کارفرما تنها در صورتی که هزینه مصالح بازیافتی آنان را بر حسب نرخ روز بپردازد، صاحب آنها است.